Rozwiązanie czy odstąpienie od umowy?

Wypowiedzenie umowy

W życiu codziennym niekiedy zamiennie używamy pojęć: wypowiedzenie, odstąpienie czy rozwiązanie umowy, w różnym kontekście. Jednak z prawnego punktu widzenia każda z tych czynności ma inne wymogi związane z jej zastosowaniem. Pragnę podkreślić, że poniższe informacje nie stanowią porady prawnej a jedynie mają na celu przybliżenie tematu. Zawsze należy najpierw ustalić jakie przepisy prawa mogą mieć w danej sytuacji zastosowanie.

W Polsce obowiązuje zasada swobody umów, co oznacza, że daje ona stronom umowy prawo uzgodnienia zapisów umowy według ich życzenia pod warunkiem, że  zapisy umów nie będą sprzeczne z obowiązującym prawem ani z zasadami współżycia społecznego.

Przyjrzyjmy się wypowiedzeniu umowy. Stanowi ona jednostronną czynność prawną kończącą stosunek prawny z chwilą upływu okresu wypowiedzenia. Czynność jednostronna to taka, której może dokonać jedna ze stron umowy. Należy jednak pamiętać o tym, że umowa na czas określony nie ma zasadniczo tzw. okresu wypowiedzenia czyli wypowiedzieć umowę można jedynie wtedy gdy obie strony umowy są co do tego zgodne. 

Jednak wypowiedzenie umowy nie oznacza usunięcia skutków prawnych zawarcia i wypowiedzenia umowy. Wypowiedzenie oznacza zakończenie umowy ale oznacza również, że wszystko co zostało zrealizowane przez strony, w tym płatności, jest skuteczne i niezmienne.

Czyli po wypowiedzeniu umowy na czas określony przez drugą stronę, dalej możemy skutecznie domagać się wypełnienia zobowiązań wynikających z umowy. Np. jeśli otrzymamy wypowiedzenie umowy najmu od najemcy, to nadal jako wynajmujący, możemy żądać od najemcy zapłaty należnego czynszu najmu, zarówno  za okres do czasu wypowiedzenia jak i do końca trwania umowy najmu.

Możliwość wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieokreślony gwarantuje nam Kodeks Cywilny 

Art. 764.1. § 1. Umowa zawarta na czas nieoznaczony może być wypowiedziana na miesiąc naprzód w pierwszym roku, na dwa miesiące naprzód w drugim roku oraz na trzy miesiące naprzód w trzecim i następnych latach trwania umowy. Ustawowe terminy wypowiedzenia nie mogą być skracane.

Dlatego też, nawet wtedy, gdy strony w zawartej umowie  na czas nieokreślony nie przewidziały (nie zapisały w jej treści) takiej możliwości każda ze stron umowy ma możliwość wypowiedzenia umowy. Taka czynność określana jest mianem czynności jednostronnej, co oznacza, że złożenie przez jedną stronę wypowiedzenia nie wymaga zgody drugiej strony umowy.

Inną kwestią w zakresie wypowiedzenia umowy jest jej tryb, forma i skutki

Po pierwsze należy sięgnąć do zapisów umowy. Jeśli strony przewidziały możliwość wypowiedzenia umowy, to najczęściej w umowie jest również zapis dotyczący okresu wypowiedzenia umowy. I tak jeśli mamy np. zapis, że umowę może wypowiedzieć każda ze stron z 30 dniowym okresem wypowiedzenia, to oznacza, że od czasu skutecznego doręczenia wypowiedzenia drugiej stronie umowy przez 30 dni ta umowa jeszcze będzie obowiązywać obie strony.

W umowie może być również zapis, że można wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym, czyli bez zachowania okresu wypowiedzenia. Najczęściej strony umowy określają w jakich okolicznościach strona może wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym.

Jeśli strony nie przewidziały warunków wypowiedzenia w umowie, to zastosowanie będą miały określone w kodeksie cywilnym zasady ogólne. Zgodnie z art. 3651 k.c. zobowiązanie bezterminowe o charakterze ciągłym wygasa po wypowiedzeniu przez dłużnika lub wierzyciela z zachowaniem terminów umownych, ustawowych lub zwyczajowych, a w razie braku takich terminów – niezwłocznie po wypowiedzeniu.

Dla skuteczności wypowiedzenie umowy powinno ono być zawsze złożone drugiej stronie umowy w wymaganej formie.

Np. nie ma skutków prawnych dla umów zawartych w formie pisemnej i wymagających pisemnej formy wypowiedzenia, forma ustna wypowiedzenie takiej umowy, np. w czasie rozmowy telefonicznej. Dlatego jeśli nie jesteś pewien w jakiej formie powinno być złożone wypowiedzenie najpierw przeczytaj umowę w tym zakresie, a jeśli ona nie określa formy wypowiedzenia wypowiedź ją w formie pisemnej. Prawo dopuszcza również inne formy wypowiedzenia ale to jaką formę  zastosować w konkretnym przypadku trzeba rozważyć indywidualnie.

Pamiętać należy, że możliwość wypowiedzenia umowy, trybu i skutków tego wypowiedzenia wymaga najpierw ustalenia, jakie przepisy prawa winny mieć w danym przypadku zastosowanie.

W kodeksie Cywilnym w Art.77 § 2 czytamy:

Jeżeli umowa została zawarta w formie pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron, jak również odstąpienie od niej albo jej wypowiedzenie wymaga zachowania formy dokumentowej, chyba że ustawa lub umowa zastrzega inną formę.

Zaś Art. 77 § 3 uzupełnia powyższe:

Jeżeli umowa została zawarta w innej formie szczególnej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia; natomiast odstąpienie od umowy albo jej wypowiedzenie powinno być stwierdzone pismem. 

Odstąpienie od umowy 

W polskim systemie prawnym wyróżniamy ustawowe lub umowne prawo odstąpienia od umowy. Odstąpienie od umowy powoduje skutki, jak gdyby umowa nigdy nie została zawarta. Ma to oczywiście swoje konsekwencje – zwykle strony będą musiały zwrócić sobie nawzajem to, co otrzymały na mocy umowy. 

Prawo do odstąpienia od umowy przyznawane  jest na okoliczność wystąpienia dosyć poważnych uchybień lub naruszeń w wykonywaniu umowy lub zaistnienia istotnych zdarzeń zewnętrznych (np. znaczne opóźnienie w rozpoczęciu wykonywania umowy).

Umowne prawo odstąpienia od umowy

W Art.395 Kodeksu Cywilnego czytamy:

Można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie.

Oznacza to, że w zawieranej umowie możemy zapisać w jakim czasie i komu (czy prawo odstąpienia przysługiwać będzie tylko jednej, czy obu stronom umowy) i w przypadku zaistnienia bądź niezaistnienia określonego zdarzenia (choć nie jest to warunek konieczny), będzie przysługiwać prawo do odstąpienia od umowy. 

Należy pamiętać, że odstąpienie jest skuteczne tylko przy spełnieniu powyższych warunków i jednoczesnym złożeniu oświadczenia (forma pisemna zwykła lub w formie aktu notarialnego) drugiej stronie umowy.

Zgodnie z Art. 396 Kodeksu Cywilnego strony mogą zastrzec również obowiązek zapłaty określonej kwoty przez stronę, która składa oświadczenie o odstąpieniu (tzw. odstępne)

Jeżeli zostało zastrzeżone, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne), oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego.

Umowne prawo odstąpienia, mające źródło w odpowiednim zastrzeżeniu w umowie pomiędzy stronami, nie musi być powiązane z zawinionym niewykonaniem zobowiązania, jest niezależne od zawinienia i nie musi, aczkolwiek może być, połączone z konkretną przyczyną. 

Jeśli strony w umowie zastrzegły sobie prawo do odstąpienia od umowy, łącząc je z zawinionym niewykonaniem danego zobowiązania w ściśle określonym w umowie terminie, to nie ma obowiązku wyznaczania dodatkowego terminu dla wykonania zobowiązań, o którym mówi Art. 491 §1.

Ustawowe odstąpienie od umowy 

Jak sama nazwa wskazuje takie odstąpienie jest regulowane ustawą lub zapisem kodeksowym, który precyzuje kto ma prawo do odstąpienia i wskazuje okoliczności uzasadniające odstąpienie od umowy. 

Dla przykładu: w Ustawie z dnia z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta w rozdziale IV Prawo odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa ( Art. 26 - do Art. 38) wskazano kto i jakich okolicznościach ma prawo do odstąpienia od umowy.

Ustawowe prawo odstąpienia od umowy może być też zastosowane w przypadku zwłoki lub niemożności wykonania zobowiązania wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana. 

Art. 491 § 1 Kodeksu Cywilnego, daje każdej ze stron umowy wzajemnej możliwość odstąpienia od umowy jeśli druga strona pomimo wyznaczenia dodatkowego terminu nie wykonuje zobowiązania. Ten przepis działa wtedy gdy strony nie zastrzegły w umowie ściśle określonego terminu wykonania zobowiązań:

„Jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy”.

Różnica pomiędzy ustawowym a umownym odstąpieniem od umowy

Odstąpienie ustawowe stanowi sankcję dla strony która nie wykonała, albo nienależycie wykonał zobowiązanie, ściśle jest powiązane z zawinionym zachowaniem strony, natomiast w przypadku prawa umownego – istotą jest przyznanie stronom umowy, bądź jednej z nich możliwości odstąpienia bez sankcji.

Rozwiązanie umowy

Zgodnie z zasadą swobody umów regulowanych w art. 365¹  k.c., przy zgodzie obu stron, mogą na podstawie porozumienia rozwiązać łączącą je umowę. Podkreślić należy jednak znaczenie obopólnej zgody na rozwiązanie umowy. Nie oznacza to więc obowiązku nałożonego na strony a jedynie dobrą ich wolę.

Jedna ze stron nie może zmusić drugiej strony umowy do jej polubownego rozwiązania jeśli w samej umowie strony nie określiły kiedy i przy spełnieniu jakich warunków może nastąpić rozwiązanie umowy między stronami. Jeśli strony przewidują, że mogą rozwiązać łączącą je umowę to muszą wskazać jaki będzie jej tryb rozwiązania oraz konsekwencje dla każdej ze stron.

Ta czynność nie jest więc czynnością jednostronną, tak jak w przypadku wypowiedzenia umowy czy odstąpienia od umowy, kiedy to wystarczy oświadczenie jednostronne.

Powyższy tekst ma jedynie charakter informacyjny, nie jest poradą prawną i nie zgłębia całej problematyki.